طرح خوداظهاری محیط زیست از جمله طرح‌هایی است که به منظور افزایش سطح کیفیت و سلامت محیط زیست مطرح شده است. این طرح توسط سازمان کل محیط زیست ارائه شده و بر اساس آن کلیه واحدهای صنعتی در سراسر کشور باید وضعیت و میزان آلودگی صنایع خود را به این سازمان اعلام کنند.

برای جلوگیری از هر گونه سوء استفاده کلیه مراحل آزمایشگاهی و عملیاتی این طرح باید توسط آزمایشگاه های معتمد سازمان محیط زیست انجام شود. سازمان محیط زیست قبلاً لیستی از آزمایشگاه‌های مورد اعتماد و مورد تأیید خود را اعلام می کند. در این لیست تنها اسامی آزمایشگاه‌هایی به چشم می‌خورد که توانایی سنجش پارامترهای زیست محیطی آن‌ها توسط این سازمان مورد تأیید قرار گرفته است. این آزمایشگاه ها آنالیزهای طرح خود اظهاری محیط زیست را برای واحدهای صنعتی مختلف انجام می‌دهند.

اهمیت اجرای طرح خوداظهاری محیط زیست

اجرای صحیح طرح خوداظهاری محیط زیست دارای اهمیت بسیار زیادی است. همانطور که میدانید با توجه به پیشرفت جامعه بشری، صنایع مختلف به صورت سالیانه در یک کشور رشد می‌کنند. این رشد و پیشرفت، آلودگی‌های زیست محیطی را نیز به همراه دارد.

 توجه به محیط زیست و محافظت از آن بسیار مهم است. همان طور که می‌دانید محیط زیست در صورت عدم رعایت بهداشت و در صورت عدم محافظت صحیح از آن به راحتی رو به زوال و نابودی می‌رود. رعایت استانداردهای اعلام شده توسط سازمان محیط زیست تنها راه برای مقابله با این مشکل و حفظ محیط زیست است.

همان طور که می‌دانید محیط زیست در دستان ما امانت بوده و باید از آن برای آیندگان محافظت کرد. رها کردن آلاینده‌ها و فاضلاب‌ها در محیط زیست توسط صنایع مختلف مشکلات بیشماری را در محیط زیست به وجود خواهد آورد و سلامت انسان‌ها را نیز به خطر خواهد انداخت. سازمان محیط زیست کل کشور با همین هدف طرح خوداظهاری محیط زیست را بیان و اجرای آن را برای تمامی صنایع اجباری کرده است.

نحوه اجرا و ضوابط خود اظهاري در پايش محيط زيست

•  بر اساس این طرح، در ابتدا اداره کل حفاظت محیط زیست در هر استان به واحدهای صنعتی خود طرح خوداظهاری محیط زیست را ابلاغ کرده و از آنها درخواست گزارش فصلی می‌کند. این فاصله زمانی میان ارائه گزارشات توسط اداره کل حفاظت محیط زیست و مطابق شیوه نامه مربوطه تعیین می‌گردد. واحدهای صنعتی موظف هستند نتایج حاصل از اندازه گیری پارامترهای مورد نظر را مطابق با شیوه نامه مربوطه اعلام کنند.
• پس از این مرحله، خروجی واحدهای صنعتی باید توسط یکی از آزمایشگاه های معتمد محیط زیست پایش شود. درخواست انجام این کار باید توسط واحد صنعتی به یکی از آزمایشگاه ها انجام شود. سپس در صورت توافق آزمایشگاه مورد نظر، قراردادی بر اساس آیین نامه و مقررات طرح خوداظهاری میان این دو تنظیم می شود.
• در مرحله بعد نوبت به اعلام برنامه آزمایشگاه معتمد به سازمان محیط زیست می رسد. این برنامه معمولاً شامل یک پایش ماهیانه می باشد. برنامه زمانی این پایش (مراجعه به صنایع از سمت آزمایشگاه) باید حداقل ده روز قبل از اجرا به صورت دقیق از سوی آزمایشگاه معتمد به اداره محیط زیست کل و دفتر پایش فراگیر آلودگی محیط زیست اعلام شود. لازم به ذکر است که این برنامه زمانی ترجیحاً به صورت ماهیانه اعلام خواهد شد. البته در این میان برخی استثناها وجود دارد که بر اساس آن برنامه زمانی از طریق اداره کل حفاظت محیط زیست به دفتر پایش فراگیر آلودگی محیط زیست اعلام می گردد.  
• پس از انجام مراحل فوق، نوبت به اجرای پایش می‌رسد. در این مرحله آزمایشگاه معتمد در زمان معین شده خروجی‌های واحد صنعتی متقاضی را مورد پایش قرار می‌دهد. این مرحله در حضور نماینده رسمی آزمایشگاه معتمد و نماینده واحد صنعتی تحت پایش انجام خواهد شد. در این مرحله، هر دو طرف فرم «صورتجلسه انجام عملیات طرح خوداظهاری محیط زیست در پایش» را تکمیل و امضاء می کنند.
• مرحله بعدی اعلام نتایج حاصل از پایش واحدهای صنعتی مذکور توسط آزمایشگاه معتمد است. بر اساس این طرح، آزمایشگاه‌های معتمد موظف هستند که طی مدت زمان مشخص بیست روز کاری پس از نمونه برداری و انجام تست‌های آزمایشگاهی، گزارشات و نتایج آزمایشات انجام شده را ابتدا به اداره کل حفاظت محیط زیست استان و سپس به واحد صنعتی متقاضی اعلام کنند.
• پس از انجام مراحل فوق، نوبت به بررسی و تجزیه و تحلیل نتایج، توسط اداره کل حفاظت محیط زیست هر استان می رسد. این ادارات موظف هستند ظرف مدت یک هفته نتایج بدست آمده را بررسی کرده و در صورتی که آلاینده بودن صنایع مورد نظر ثابت شد این موضوع را به دفتر پایش اعلام دارند.
• لازم به ذکر است که گزارش کامل سالیانه پایش های انجام شده روی خروجی‌های واحدهای صنعتی باید توسط اداره کل محیط زیست به اداره کل حفاظت محیط زیست استان‌ها ارسال شود.

• همچنین نتایج سه ماهه و سالیانه باید توسط آزمایشگاه معتمد به دفتر پایش اعلام گردد. علاوه بر این نتایج به دست آمده باید شخصاً توسط واحدهای صنعتی به اداره کل ارسال شود.
• در این مرحله دفتر پایش موظف است گزارشات سه ماهه و سالیانه را بررسی و حداکثر طی مدت زمان یک هفته نتیجه را به معاونت محیط زیست انسانی ارسال کند.
• در نهایت اداره کل، گزارشات پایش انجام شده را دریافت کرده و جهت کنترل واحدهای مذکور و انجام اقدامات قانونی در اختیار مراجع قانونی ذیربط قرار خواهد داد.